Название: Антиведовской дискурс в польской печати XVI века
Автор: Иван Михайлович Басов
Организация:
Санкт-Петербургский институт истории Российской академии наук, Санкт-Петербург, Россия
Рубрика: Всеобщая история
Для цитирования:
Басов И. М. Антиведовской дискурс в польской печати XVI века // Вестник НГУ. Серия: История, филология. 2025. Т. 24, № 1: История. С. 29–39. DOI 10.25205/1818-7919-2025-24-1-29-39
Basov I. M. Anti-Witchcraft Discourse in the Polish Sixteenth-Century Printed Books. Vestnik NSU. Series: History and Philology, 2025, vol. 24, no. 1: History, pp. 29–39. (in Russ.) DOI 10.25205/1818-7919-2025-24-1-29-39
DOI: 10.25205/1818-7919-2025-24-1-29-39
УДК: 94(438).04
Аннотация: Статья посвящена исследованию истории развития в книжной печати темы присутствия ведьм на территории Польского королевства и Великого княжества Литовского. Автор анализирует несколько способов апеллирования к теме ведовства в печати. Делается вывод, что тезис о «засилье ведьм» был сформирован в польской печатной полемической литературе XVI в. как составляющая представлений о «современном моральном упадке» и как риторическая модель для обозначения конфессиональных противников. В то же время печать XVII в. использовала этот тезис уже в отношении непосредственно подозреваемых в ведовстве, переформатировав представление о распространенности магических практик для новых целей.
Ключевые слова: полемическая литература, ведьмы, антиведовские памфлеты, печатная культура, старопечатные издания, Раннее Новое время, Польское королевство, Великое княжество Литовское, Речь Посполитая
Список литературы
Басов И. М. Репрезентация образа Речи Посполитой в «Библиотеке Польской» К. Ю. Туровского на примере памфлетов XVI–XVII вв. // История. Историки. Источники. 2019. № 2. С. 68–74.
Adamczyk J. Czary i magia w praktyce sądów kościelnych na ziemiach polskich w późnym średniowieczu (XV – połowa XVI wieku) // Karolińscy pokutnicy i polskie średniowieczne czarownice. Konfrontacja doktryny chrześcijańskiej z życiem społeczeństwa średniowiecznego. Warszawa, 2007. S. 91–264.
Bugaj R. Nauki tajemne w dawnej Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986. 332 s.
Eisenstein E. L. The Printing Revolution in Early Modern Europe. 2nd ed. Cambridge: Cambridge Uni. Press, 2005. 384 p.
Febvre L., Martin H.-J. The Coming of the Book: The Impact of Printing 1450–1800 / Trans. by D. Gerard. London: NLB, 1976. 378 p.
Juda M. Przywileje drukarskie w Polsce. Lublin: Agencja Wydawniczo-Handlowa AD, 1992. 164 s.
Kawecka-Gryczowa A. Ariańskie oficyny wydawnicze Rodeckiego i Sternackiego: dzieje i bibliografia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1974. 368 s.
Kiliańczyk-Zięba J. In Search of Lost Fortuna. Reconstructing the Publishing History of the Polish Book of Fortune-Telling // Lost Books: Reconstructing the Print World of Pre-Industrial Europe. Leiden, 2019. P. 120–143.
Kotarski E. Wróżki Jana Kochanowskiego // Odrodzenie i Reformacja w Polsce. 1980. T. 25. S. 79–98.
Kowalczyk S. Wizerunek wiedźmy w piśmiennictwie staropolskim XVI i XVII wieku. Kraków: Universitas, 2023. 275 s.
Kroczak J. «Jeśli mię wieźdźba prawdziwa uwodzi…». Prognostyki i znaki cudowne w polskiej literaturze barokowej. Wrocław: Atut, 2006. 260 s.
Leeson P. T., Russ J. W. Witch Trials // The Economic Journal. 2017. No. 128. P. 2066–2105.
Monumenta Poloniae Typographica XV et XVI saeculorum / Red. J. Ptaśnik. Leopoll: Sumptibus Instituti Ossoliniani, 1922. Vol. 1. 456 p.
Osiński Z. Zabobon, przesąd, diabły, czarownice i wilkołaki w pamiętnikach polskich z XVI i XVII wieku // Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia. 2003. No. 58. S. 59–72.
Ostling M. Imagining Witchcraft in Early Modern Poland. Dr. of Philos. Sci. Diss. Toronto: Uni. Press, 2008. 676 p.
Skiełczyński Z. Superekslibrisy z Biblioteki Kapitulnej w Łowiczu // Studia Theologica Varsaviensia. 1990. No. 28/1. S. 243–259.
Tafiłowski P. Druki tyczące spraw tajemnych w Polsce XVI–XVII wieku // Z Badań Nad Polskimi Księgozbiorem Historycznymi. 2003. T. 21. S. 23–52.
Tazbir J. Procesy o czary // Odrodzenie i Reformacja w Polsce. Wrocław, 1978. T. 23. S. 151–177.
Tazbir J. Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce XVI i XVII wieku. Warszawa: Iskry, 2009. 231 s.
Walinski-Kiehl R. Pamphlets, Propaganda and Witch-Hunting in Germany c. 1560 – c. 1630 // Reformation. 2002. № 6 (1). P. 49–74.
Wilson K. A. The Politics of Toleration: Dissenters in Great Poland (1587–1648). PhD Thesis. London: School of Slavonic and East European Studies, University College, 2005. 330 p.
Wyporska W. Witchcraft in Early Modern Poland, 1500–1800. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2013. 245 p.
Załęski S. Jezuici w Polsce. Lwów: Drukarnia Ludowa, 1900. T. 1: Walka z różnowierstwem 1555–1608. 819 s.
Zika C. The Appearance of Witchcraft. Print and Visual Culture in Sixteenth-Seventeenth Century Europe. London, New York: Routledge, 2007. 296 p.
Список источников
Apologia tho iesth Obronienie wiary swiętey Krzescianskiey Koscioła pospolitego przeciw naukam Karcerskim z pisma swiętego zebrane przes Stanisława ze Lwowa. Kraków: u dziedz. Marka Szarffenbergera, 1554 // PAN Biblioteka Kórnicka. Sygn. Cim. O. 166.
Czarownica powołana, abo krótka nauka y przestroga z strony czarownic zebrana z rozmaitych doktorów ták w prawie bożym iáko y w świeckim biegłych dla ochrony y porátowánia sumnienia. Poznań: Wojciech Regulus, 1639 // Biblioteka Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Syg. 2753. I.
Kazania na niedziele i święta całego Roku x. Piotra Skargi. Kraków: Drukarnia Piotrkowczyka, 1595 // Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Syg. XVI. F. 4642.
Kronika tho iest historya swiata na sześć wiekow, a cztery monarchie, rozdzielona z rozmaitych historykow, tak w swiętym pismie krześćiańskim zydowskim, iako y pogańskim, wybierana y na polski ięzyk wypisana dosthatheczney niż pierwey, s przydanim wiele rzeczy nowych. [Kraków]: [Mateusz Syebieneicher], 1564 // PAN Biblioteka Kórnicka. Sygn. Cim. F. 4063.
Młot Na Czarownice: Postępek Zwierzchowny w czarach, także sposob uchronienia sie ich y lekarstwo na nie w dwoch częściach zamykaiący. Kraków: w Drukarni Symona Kempiniego, 1614 // Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Syg. XVII-1241.
Obrona nauki prawdziwej i wiary starodawnej chrześcijańskiej. W Pińczowie: w drukarni Danielowej, 1560 // Biblioteka Narodowa. Sygn. mf. B397.
Pogrom Czarnoksięskie błędy, Latawców zdrady y Alchimickie fałsze, iako rozprasza, za pozwoleniem zwierzchnośći spisany, od Stanisława z Gór Poklateckiego. Kraków: z Drukarnie Jakuba Siebeneychera, 1595 // Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Sygn. XVI. Qu. 2268.
Pymander Mercvrii Trismegisti: Cum Commento Fratris Hannibalis Rosseli Calabri, Ordinis Minorvm Regvlaris obseruantiæ, Theologiæ & Philosophiæ, ad S. Bernardinum Cracoviæ Professoris. Cracoviae: In Officina Typographica Lazari, 1584 // München, Bayerische Staatsbibliothek. 2 A. gr. b. 613-3/4.
Roxolania Sebastiani Sulmyrcensis Acerni. Cracoviae: typis Andreae Petricouij, 1584 // Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Syg. XVI. Qu. 1695.
Rozmowy dworzanina z mnichem (1551–1554) Marcina Kromera / Wyd. J. Łoś. Kraków, Akademia Umiejętności, 1915, 449 p.
Snow Dobrych obronę a szkodliwych przestrogę z potrzebnymi naukami rodzaiewi ludzkiemu z pozwoleniem Starszych wydał Stanisław z Gor Poklatecki. Kraków: z Drukarnie Jakuba Siebeneychera, 1594 // Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Sygn. XVI. Qu. 2135.
Wrozki Jana Podworzeckiego. Kraków: Drukarnia Łazarzowa, 1589 // Biblioteka Jagiełłońska. Syg. DIGSTDR000216.